Zelfzorg of zelfzucht? Waarom kiezen voor jezelf geen egoïsme is

Iets wat mij al een paar jaar bezig houdt, is het fenomeen 'individualistisch zijn'.

Vaak wordt individualisme verward met egoïsme; verbinding uit de weg gaan en alleen aan jezelf denken, maar ook: alles alleen willen doen.

Maar is dit eigenlijk wel wat individualisme werkelijk is?

Ziek zijn en nee moeten zeggen

Mensen zoals wij, met chronische klachten en een lagere belastbaarheid, moeten helaas vaak nee zeggen. De keuzes om vaker alleen te zijn, sociale activiteiten en prikkels te vermijden of minder beschikbaar te zijn, komen echter niet voort uit zelfzucht of onverschilligheid.

Ze komen voort uit noodzaak, uit respect voor onze gezondheid, voor een lijf dat het zwaar heeft, voor het kleine beetje energie dat we hebben, en ja, uiteindelijk ook voor onze omgeving.

Want hoe beter wij voor onszelf zorgen, hoe meer we er kunnen zijn voor de ander. En dat is precies waar individualisme over gaat.

“Want hoe beter wij voor onszelf zorgen, hoe meer we er kunnen zijn voor de ander.”

Individualisme is niet hetzelfde als egoïsme

Het verschil is eigenlijk heel helder:

Egoïsme is jezelf centraal stellen, ten koste van de ander. Het is nemen zonder te geven, uit zelfzucht of gemak. Eigen behoeftes belangrijker vinden dan het welzijn van de ander.

Individualisme is het erkennen van je eigen grenzen en behoeften, zónder jezelf te verloochenen voor goedkeuring of plezier van anderen. Het is een vorm van verantwoordelijkheid nemen voor jouw eigen welzijn.

Voor mensen met een chronische aandoening voelt dit vaak niet als een keuze. We móeten goed voor onszelf zorgen, anders vallen we om. Zelfzorg is geen luxe. Het is een voorwaarde om op een gezonde manier beschikbaar te blijven, voor jezelf én voor de ander.

Zelfzorg als moreel kompas

Mijn vriendin Trudy Krabbe, existentieel coach, verwoordt het mooi in haar paper Luctor et Emergo, over de fenomenologie van de worstelingen.

Het concept individualisme wordt door haar beschreven als “een noodzakelijke fase in de beweging naar volwassen verantwoordelijkheid; om het eigen bestaan te be-amen te midden van het grotere geheel”.

Verder schrijft ze:

“Het zorgen voor ons eigen potentieel vermogen is een morele verplichting om onze eigen capaciteiten te erkennen en te cultiveren, zodat we vanuit zuivere overwegingen passende hulp kunnen bieden aan onze medemens.”

Met andere woorden:

Zelfzorg is geen egoïsme, maar een manier om betekenis te geven aan wie we zijn en hoe we kunnen bijdragen.

Individualisme als levenshouding betekent dan:

• Thuiskomen in je eigen ritme.
• Keuzes maken vanuit innerlijke afstemming.
• Niet afhankelijk zijn van de goedkeuring van anderen.
• Moedig blijven staan in wie je bent, ook als dat onbegrepen blijft.

Dat is geen zelfzucht. Dat is sterk en dapper!

“Zelfzorg is geen egoïsme, maar een manier om betekenis te geven aan wie we zijn en hoe we kunnen bijdragen.”

Pacing om te kunnen blijven geven

Mensen zien niet altijd wat er achter onze ‘nee’ zit. Dat we bij alles moeten nadenken of iets haalbaar is en wat we hiervoor moet doen of laten om verergering van klachten te voorkomen.

Dat we vooruit moeten denken, moeten plannen en afwegen. Dat we vaker zonder prikkels moeten opladen, om daarna weer aanwezig te kunnen zijn. Dat we er soms niet of niet volledig bij zijn, om op een ander moment wel alles te kunnen geven. Dat we soms dingen op het laatste moment afzeggen, omdat we nog niet hersteld zijn van een eerdere inspanning. Dat we sociale dingen of teveel prikkels uit de weg gaan op momenten dat dit ten koste gaat van basisbehoeften, zoals gezond eten, goed slapen en klachtenvrij door het leven gaan. 

Wij leven nu eenmaal met een systeem dat snel uitgeput en overbelast raakt, met een zenuwstelsel dat snel overprikkeld is. Daarom is het goed om pacing toe te passen; een manier van plannen, doseren en rust nemen om niet te crashen. Liefdevol begrenzen, omdat dit nodig is.

Dat betekent ook nee zeggen tegen vrienden en familie. Niet omdat we er niet voor de ander willen zijn, maar omdat we eerst goed voor onszelf moeten zorgen om te kunnen blijven geven.

De polariteit tussen autonomie en verbondenheid

Trouw zijn aan jezelf (autonomie) botst nogal eens met de verwachtingen van anderen (verbinding).

Mensen willen contact, samenzijn, kletsen, samen dingen doen. Ze kunnen teleurgesteld zijn als de ander hier geen ruimte voor kan vinden.

Een worsteling, noemt Trudy dit in haar paper. Een hele lastige worsteling, vind ik zelf! Want natuurlijk willen we er voor de ander zijn. Maar niet ten koste van onszelf en dit wordt vaak ten onrechte bestempeld als egoïsme.

Zelf ervaar ik dat als bijzonder pijnlijk, het maakt me boos en verdrietig. Niet omdat het niet waar is - want ik wéét wat waar is en dát is wat telt, maar omdat het diepere lagen blootlegt van jarenlang niet gehoord worden. In de medische wereld, in relaties, maar ook als kind al. Structureel niet erkend worden, niet serieus genomen worden en me niet begrepen voelen. 

Het gevoel dat ik er pas mag zijn als ik me aanpas, als ik mee doe, als ik me gedraag zoals het hoort en als ik aan verwachtingen van anderen voldoe, omdat ik anders niet goed genoeg ben, steekt op dit soort momenten vaak de kop op.

Maar ik voel steeds duidelijker: Nee! Ik doe hier niet aan mee, ik ben geen slachtoffer, maar ook geen dader. Ik ben niet egoïstisch, ik denk niet alleen aan mezelf als ik me terugtrek. Ik ben waardevol en dat zijn de rustmomenten ook, net als het doel: kunnen functioneren wanneer dat belangrijk of noodzakelijk is.

De teleurstelling van de ander maakt het verleidelijk om mezelf te gaan verantwoorden of me aan te passen. Maar juist daar ligt dan de uitnodiging tot zelfleiderschap.

Of zoals Trudy dat zo mooi verwoordt: "een radicaal, moedig en verantwoordelijk innerlijk leiderschap". 

Zij pleit voor individualisme als:

• Een uitnodiging om de worsteling als betekenisvol te beschouwen;
• Een pad waarin je leert thuiskomen in jezelf (zelfzorg, eigen waarheid, eigen ritme);
• Een herwaardering van wat je lichaam, ziel en ervaring je willen zeggen;
• Een actieve keuze om te durven bestaan zoals je bent, ook als dat niet voldoet aan de verwachtingen van anderen.

“...durven bestaan zoals je bent, ook als dat niet voldoet aan de verwachtingen van anderen.”

Dit perspectief helpt om zelfzorg, zoals rust nemen of afzeggen, niet te zien als tekortschieten, maar als moedige, menselijke stappen. Als een manier om authentiek en zónder schuldgevoel te leven in een wereld die soms iets anders van ons verwacht.

Juist daarin kunnen we van betekenis zijn voor onszelf én de ander.

De cirkel van invloed

Deze week wezen twee vriendinnen mij op de 'cirkel van invloed' (wat ik doe, vind, denk en geloof) en de 'cirkel van betrokkenheid' (wat een ander doet, vindt, denkt en gelooft). Dit sluit hier heel mooi op aan.

Wat de ander ervaart, denkt of gelooft, ligt buiten de cirkel van invloed. We raken er wel bij betrokken, maar we kunnen dit amper of niet beïnvloeden. Wel kunnen we zelf kiezen hoeveel waarde we hieraan hechten en hoe dit ons gedrag beïnvloedt. 

(Ben je gelovig, lees dan ook mijn aanvulling in de reacties.)

Wat bínnen onze cirkel van invloed ligt, is hoe we naar onszelf kijken, hoe we reageren op de ander en hoe we tegen onszelf praten. Wat ónze bijdrage naar de ander is, in plaats van andersom.

Als we onszelf toestemming geven om te leven zoals het voor óns klopt, verandert er iets. In de eerste plaats in onszelf en soms, stukje bij beetje, ook in de ander.

“....een manier om authentiek en zónder schuldgevoel te leven in een wereld die soms iets anders van ons verwacht.”

Tot slot een oproep aan iedereen die dit leest

👉🏻 Laten we stoppen met ons schuldig voelen, omdat we niet aan sociale normen of verwachtingen voldoen.

👉🏻 Laten we mild zijn voor onszelf als we onze grenzen bewaken. Het mag, het is goed, het is nodig!

👉🏻 Laten we begripvol zijn naar de ander, wanneer deze grenzen aangeeft of nee zegt.

👉🏻 Laten we dat wat iemand wél kan bijdragen meer waarderen, ook als dit niet aan de verwachtingen voldoet.

👉🏻 Laten we de term individualisme herwaarderen als iets moois. Het is iets krachtigs, iets waarin we elkaar mogen steunen.

 

👉🏻 Laten we elkaar blijven herinneren aan die cirkel van invloed en focussen op eigen keuzes i.p.v. die van de ander.

Kiezen voor jezelf is niet egoïstisch, het is liefdevol!

Een nee is geen afwijzen van de ander, maar een ja aan jezelf en daarmee uiteindelijk ook een ja aan de ander - op een moment dat het kán!


Liefs,

Nina

PS 1: Dank aan de lieve vriendinnen waarmee ik dit onderwerp de afgelopen jaren kon bespreken, zodat ik hierin mijn plek kon innemen en verder kan groeien.

PS 2: Vind je dit onderwerp op professioneel vlak interessant? Luister dan ook zeker de podcast met Trudy over dit onderwerp! Vanaf 30:56 gaat het ook over bovenstaande onderwerp.